Տանձավեր բնակավայրի մոտ՝ Մաճից ոչ հեռու է գտնվում Վահրամաբերդը, կամ ինչպես ժողովուրդն է ասում, Անդովկ կամ Անդոկ իշխանի բերդը: Համաձայն ավանդության՝ այդ բերդում թաղված են Անդոկ իշխանի անբավ հարստությունները, որ նա թալանել ու բերել է Պարսից թագավոր Շապուհի Տիզբոն մայրաքաղաքից: Մեր ժողովրդի մեջ այս զրույցը շատ տարածված է: Պատմում են, որ Սյունյաց Անդոկ նահապետը  հաճախ էր լինում պարսից Շապուհ թագավորի արքունիքում։ Մի անգամ էլ հղփացած Շապուհը ցանկանում է պարզել, թե որ ազգն ու իշխանական տոհմն ունի արքայական բարձի ու պատվի իրավունք։ Ճոխ խնջույք է կազմակերպում և, ըստ Ագաթանգեղոսի «Հայոց պատմության» մեջ ընդգրկված տասնյոթ իշխանական տների բարձերի ու աստիճանների ցուցակի, բաշխում է հայոց նախարարների տեղերը արքունական սեղանի շուրջը: Սյունյաց տեր Անդոկին բաժին է ընկնում տասնչորսերորդ բարձը։ Վերջինս, այդ ցածր աստիճանից խիստ վիրավորված, սեղանից ոչինչ չի ճաշակում և մտածում է, թե ինչպես վրեժխնդիր լինի: Մի օր էլ իմանալով, որ Շապուհը բացակայում է պալատից, առնում է իր հազար յոթ հարյուր զինակիցներին, հասնում է Տիզբոն, կողոպտում արքունի պալատը, հափշտակում անթիվ ոսկի և արծաթ, թանկարժեք քարեր  ու բերում է Սյունիք: Լսելով դրա մասին՝ Շապուհը զայրանում է և զորք է ուղարկում Սյունիք: Ոչ մի կերպ չի կարողանում գերի վերցնել Անդոկին, հետ վերադարձնել իր հարստությունը: Վերջինս գանձերն առնում ու անվերադարձ հեռանում է հայրենիքից: Ասում են, որ գազազած Շապուհը մոխրով լի մի պդնձե սանդ է դնում իր պալատի դռանը, որպեսզի ով որ գա պալատ սանդը ծեծի ու անիծի. «Սյունյաց տերությունը, նրա կյանքն ու խորհուրդը այս մոխրի նման թող ցած թափվի»։

Վահրամաբերդը 1990-ական թվականներին օգտագործվել է հայերի կողմից որպես պաշտպանական կետ՝ ադրբեջանական ագրեսիա դեմ:

Այս տեսարժան վայրը գտնվում է Տանձավեր բնակավայրում, մարզկենտրոնից՝ 35կմ հեռավորության վրա:

Ավանդազրույցը պատմում է, որ ոմն Վահան, ով Սյունյաց Ձագիկ իշխանի որդին էր,  պատժվում է Աստծու կողմից և դիվահարվում: «Դիվահարված» բառը նախապաշարումներով պարուրված միջնադարում նշանակում էր «մարդ, ում հոգում և մարմնում բույն էին դնում դևերը կամ չարքերը», որոնք այդ մարդուն երբեմն նաև այս կամ այն կենդանու կերպարանք էին տալիս: Եվ ահա պատմում են, որ Աստված գթասիրտ է լինում Վահանի հանդեպ և տեսիլքով հայտնում նրան, որ կփրկվի ապաշխարելով, և Տիրոջ կողմից թողություն կստանա միայն  Աստծու տաճար կառուցելով: Այդ տեսիլքից հետո Վահանը կրոնավոր է դառնում և շատ ու խիստ ճգնություններից հետո գալիս է այն բարձր լեռան ստորոտը, որի վրա էր Բաղաբերդի ամրոցը: Աճանանի դիմաց գտնում է մի բարձր ու հարթ տեղ և աղոթքներով Աստծուց խնդրում է հաջողեցնել իր գործը: Հրավիրում կրոնակից վանականներին, և սկսում են եկեղեցու շինարարությունը: Եկեղեցին շատ գեղեցիկ մի շինություն էր՝ գմբեթահարկ, եռախորան: Եկեղեցին կրում է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի անունը: Այն կառուցվում է այնտեղ, որտեղ վերջանում էր միջնադարյան Կապան քաղաքը: Շրջակա անտառներն ու մարգագետինները, ինչպես նաև դիմացի Աչաղու և Շեկք գյուղերը տրամադրվում են եկեղեցուն: Հետագա տարիներին միաբանների ջանքերով կառուցվում են ուրիշ եկեղեցիներ և շինություններ: Վահանն իր անունով վանքը կոչում է Վահանավանք, որը հետագայում ճոխանում և դառնում է բազմամարդ մի բնակավայր: Վանքին կից կար դպրոց, արհեստանոցներ, ձուլարան: Այն ժամանակին դառնում է Սյունիքի կամ Կապանի թագավորության հոգևոր կենտրոնը՝ փոխարինելով Տանձափարախի նշանավոր վանքին, մասամբ նաև Տաթևի վանքին: Վահանավանքի կառուցումը տեղի է ունեցել 911 թվականին: 

Վահանից հետո վանահայր է դառնում նրա եղբոր որդին՝ Վահան անունով, ով բարեկարգում է վանքը և ավելացնում բազմաթիվ շինություններ: Նա կառուցում է նաև մեծ աղոթատուն, որտեղ թաղված են Աղվանքի և Սյունիքի շատ թագավորներ ու թագուհիներ, Սյունիքի բազմաթիվ նշանավոր իշխաններ: Կառուցում է եկեղեցու գավիթը՝ վրան երկու խորան՝ Պողոս և Պետրոս առաքյալների անունով: 1086թ. Շահանդուխտ թագուհին և իր քույր Կատան կառուցում են Սուրբ Աստվածածին կրկնահարկ եկեղեցին: Ըստ ավանդության՝ այդ եկեղեցում աղոթելով և ապաշխարելով անզավակ զույգերը Աստծուց օրհնություն են ստանում և զավակ ունենում: 

Պեղումների ժամանակ հայտնաբերված արձանագրությունը վկայում է, որ բացի Սուրբ Գրիգոր լուսավորիչ և Սուրբ Աստվածածին եկեղեցիներից վանական համալիրն ունեցել է ևս երեք եկեղեցիներ՝ Սուրբ Սիոն, Սուրբ Հարություն և Սուրբ Նախավկա:

Վահանավանքի վերջին եպիսկոպոսը Հովհաննես Կապանցին էր, ով 13-րդ դարի սկզբին թշնամիների կողմից Սյունյաց միջնաշխարհի ավերման պատճառով հեռանում է Վայոց ձոր, ուր և կառուցում է Սյունիքի մյուս հռչակավոր վանական համալիրը՝ Նորավանքը:

Կապանի տարածաշրջանի հուշարձանների թվում իրենց նշանակությամբ և ճարտարապետական լուծումներով աչքի են ընկնում նաև հինավուրց կամուրջները: Բնակավայրերում տարեց մարդիկ պատմում են Բաղաբերդից Տաթև բանուկ ճանապարհի մասին: Այսօր էլ այդ ճանապարհի վրա պահպանվել են իջևանատների և կամուրջների հետքեր և, ըստ էության, այդ ճանապարհը միջնադարում հայտնի Մետաքսի մեծ ճանապարհի ճյուղավորումներից մեկի հատվածն է կազմել, որը միջնադարյան Գանձակը կապել է վաճառաշահ Ջուղայի (ներկայիս Ջուլֆան) հետ:

Դեռևս 18-րդ սկզբին Աճանան գետի վրա կառուցվել է մի կամուրջ, որը գտնվում է Վանեք բնակավայրի մերձակայքում՝ 11-րդ դարում կառուցված ավերակի կամրջի արևելյան կողմում: Այն ունի է տեղական բազալտից կարմրավուն և կապտավուն 110 սրբատաշ քարեր: Կամրջի երթևեկելի մասը սալահատակված է գետաքարերով: Արևելյան կողմի մեջ պահպանվել է պարսկերեն արձանագրություն: Տարեց մարդիկ վկայում են, որ նույնպիսի մի արձանագրություն էլ կար կամրջի հարավային կողմում: Հստակ երևում է տեղադրման որմնախորշը: Այն հավանաբար ընկել և թաղվել է գետի տիղմի մեջ: Պահպանված արձանագրությունը ընթեռնելի է: Այն մեջբերվում է պարսկերեն մի հայտնի բանաստեղծությունից, որտեղ ասվում է. 

«Կապրի այս չափն ու կարգը շատ տարիներ դեռ երկար,

Թեկուզ մարմինս անկենդան լինի, հողին հավասար»:

Ավանդազրույցներում կամուրջն անվանել են Թագավորի, Խանի, Աճանանի կաթողիկոսի, Կոլխոզի: Սակայն ուշադրության է արժանի կամրջի յուրահատուկ և հազվադեպ անվանումը՝ Կաթողիկոսի կամուրջ: Կամրջի շինարարության թվականը համընկնում է պարսկական շահի հովանավորությամբ Հայ առաքելական եկեղեցու կաթողիկոս դարձած սուրբ Մովսես Խոտանանցու գահակալման թվականին:

Մարզկենտրոնից գտնվում է 13 կմ հեռավորության վրա:

Հալիձորի բերդի մասին շատ տեղեկություններ և ավանդություններ են պահպանվել: Բայց ավելի հետաքրքրականն այն է, որ այն նախապես եղել է կուսանաց անապատ և այստեղ ընդօրինակվել են ձեռագրեր: Վկայություններ կան այն մասին, որ այստեղ ապրել և ճգնել  են  40 կույսեր, ինչպես նաև վանահայրեր: Քանի որ բնականից տեղանքը լավ պաշտպանված էր, այդ պատճառով հետագայում՝ Դավիթ-Բեկի օրոք,  անապատը վերակառուցվում և դառնում է ամրոց: Հայոց պատմության մեջ քիչ են նման դեպքերը, երբ հոգևոր արժեք ունեցող կառույցները վերափոխվում են ռազմական դիրքերի: Դրանից հետո Հալիձորի ճարտարապետական համալիրը ուրույն տեսք է ստանում. քառանկյան բերդ, որի կենտրոնում ամրանում են միջնաբերդն ու եկեղեցին: Բերդը պարսպապատ է, իսկ արևելյան կողմից այն անառիկ է շնորհիվ անհաղթահարելի զառիթափի, որն իջնում է դեպի Ողջի գետը: Ամրոցի պատերը հաստ են, շարված են անկանոն քարերով: Ամրոցի տարածքում կան մեկից ավելի կլոր պաշտպանական  աշտարակների  ավերակներ: Ամրոցի ներսի շինությունները երկհարկ են և  կառուցված են այնպես, որ կազմում են մեկ ամբողջական պաշտպանական համակարգ: Հալիձորի պարիսպների մի մասը  կիսավեր վիճակում է, մյուս մասը  վերականգնված է: Ամրոցը ունեցել է գաղտնուղի, որը, ավանդության համաձայն, տանում է դեպի Ողջի գետի ափը: Գաղտնուղին հայտնաբերվել է ամրոցի վերականգնման ժամանակ (2007-2009թթ.), հայտնաբերվել են նաև պատմական, հնագիտական, գեղարվեստական նշանակության իրեր, որոնք պատկերացում են տալիս 17-րդ դարի երկրորդ կեսի և 18-րդ դարասկզբի ժամանակների մասին:  Ամրոց ջուր է բերվել հեռավոր աղբյուրներից՝ կավե փողրակներով: Մի քանի փողրակ հայտնաբերվել և ցուցադրվում է Կապանի երկրագիտական թանգարանում: 

Ամրոցն ունի երկու եկեղեցի: Ստորին մասում գտնվող եկեղեցին  հավանաբար կառուցվել է հեթանոսական մեհյանի տեղում, որի մասին վկայում են պատերի մեջ ագուցված  նախաքրիստոնեական զարդանախշերով քարերը, քիվերը: Շատ են նաև տարածքում թափված քարի զարդանախշված դետալները, որոնք ևս վերաբերում են նախաքրիստոնեական  շրջանին: Միջնաբերդում է գտնվում Սուրբ Մինաս եկեղեցին, որը կառուցված է սրբատաշ քարերով: Եկեղեցու պատերին ագուցված են խաչքարեր, որոնք տեղադրվել են տարբեր ժամանակներում: Նույնիսկ լուսամուտների վերնամասի քարերի փոխարեն օգտագործված են խաչքարեր: Եկեղեցին ունի երկու դուռ, որոնցից մեկը տանում է սյունասրահ, մյուսը՝ դեպի մերձակա երկհարկանի շինություն: Եկեղեցու ներսում՝ առաստաղի վրա, նշմարվում են որմնանկարների հետքերը: Միջնաբերդն ունեցել է ձիանոց, առանձնասենյակներ, սրահներ, օջախով խոհանոց, դիտակետեր և այլն: Այստեղ ևս շատ են վիմագիր արձանագրությունները և տարբեր ժամանակների խաչքարերը: Միջնաբերդից  դուրս պահպանվում է հին գերեզմանատունը՝ տապանաքարերով, որոնց վրա կան վիմագրեր: 

Հալիձորի ամրոցը կարոտ է պեղումների և լուրջ ուսումնասիրության:

Հալիձորի անառիկության և հերոսական պաշտպանության մասին պատմությունից տեղեկություններ կան, թե ինչպես են թուրքերն այստեղ կորցրել մոտ տասնհինգ հազար զինվոր:

1727թ. թուրքերը պաշարում են Հալիձորը և աստիճանները մոտեցնելով բերդի պարիսպներին՝ փորձում են մտնել ներս: Բերդի քիչ թվով հայ ռազմիկները, բնակիչների օգնությամբ, ոչ միայն պարսպից ցած են նետում գրոհայիններին, այլև աննկատ դուրս գալով բերդից՝ հարմար դիրքից անցնում են հակահարձակման:  Խուճապի մատնված թշնամու զորքը, մեծ կորուստներ տալով, դիմում է փախուստի: Հալիձորի բերդը մեր պատմության մեջ խորհրդանշում է ուժ և անառիկություն:

Կապան քաղաքի կենտրոնից գտնվում է 3կմ հեռավորության վրա: